Ғылым мен технологияны ұштастыру маңызды

Ұлттық ғылым академиясының ұйытқы болуымен ғылыми қауымдастық «Ғылым және технологиялық саясат туралы» заң жобасын талқылады. Талқылау барысында ғылыми конкурстар өткізу, қаржыландыру түрлері, жас ғалымдарға жағдай жасау, ғалымдардың мәртебесіне қатысты ұсыныстар айтылды. Ұсыныстар тиісті министрлікке жолданатын болады.

– Мемлекет басшысы ғы­лымды дамыту мәселелеріне ерек­ше көңіл бөліп, Жол­дау­ларында ғылыми зерт­теу­лер­дің деңгейін арттыру, оны д­а­мытуда жаңа тәсілдерді қол­дану қажеттігін үнемі айтып ке­­леді. Бұл заң жобасы Пре­зи­дент тапсырмасына орай әзір­ле­ніп, қоғамдық сипатқа ие болып отыр. Осыған байланысты Ғылым жә­не жоғары білім министрлігі қо­ғамдық кеңесінің тапсырмасы­мен заң жобасы қоғамдық талқыға салынып, ғалымдар үшін маңызды құжаттың заман үдесінен шы­ғуына байланысты пікірлер айтылып жатыр. Ендігі кезекте осы айтылғандарды қаперге ала оты­рып, әрбір ұсыныс назар­ға алынатын болады, – деді Ұлт­тық ғылым академиясының пре­зиденті Күнсұлу Закария.

Заң жобасының әзір­ленуі арқылы ғылыми қауым­дастық өздерін толғандырған түйткілді мәселелерді тереңнен талқы­лау­ға мүмкін­дік алды. Осы орайда пікірін білдірген Қарулы күштер ғылым­дарының докторы, профессор, полковник Досай Әбдірайы­мов академия бастамасымен әс­­кери ғалымдардың да заң жо­басын талқылауға белсенді атсалысып отырғанын жеткізді. Профессор заң жобасының ата­уына қатысты сын-пікірін жет­кізіп, бірқатар бапқа, сондай-ақ осы құжат аясында Ұлттық ғылым академиясы қызметінің нақтыланбағандығына қатыс­ты көпшілік назарын аударды. Профессор айтқан ескертпелер­ге Ғылым және жоғары білім министрлігі Ғылым комитеті төр­ағасының орынбасары Асылхан Бибосынов жауап берді. Ол заң жобасын әзірлемес бұрын ке­ңес­ші құжаттардың жинақталып, жұмыс тобы құрылғанын жет­кізді. Алғашқыда заң жобасында 90 бап қарастырылған. Ол кейіннен талқылана келіп, кейбір баптардың заңнамалық акті­лер­ге біріктірілгенін жеткізді. Заң жобасын әзірлеу барысында ғылымды қолдау, қаржылан­ды­ру, кадр даярлау, ғылымға жас ғалымдарды тарту сияқты келелі мә­селелерге басты назар аударылып отыр.

Жиынға шетелде оқып, жұ­мыс істеп жатқан ғалымдар да қатысты. Нью-Йорк қаласын­дағы Колумбия университеті­нің зерттеуші профессоры, химия ғылымдарының кандидаты Еркін Аббасов заң жоба­сын­да академия қызметін анық­тау мен ғылыми кадрлар әле­уетін күшейтуге назар аудару қа­жеттігін алға тартса, Гонконг по­литехникалық университетінде және Канададағы Уатерлоу уни­верситетінде кванттық физика және офтальмология саласы бо­йынша зерттеуші, MD, PhD Мұхит Құлмағанбетов заң жобасында қарастырыл­ған техникалық банкке, оның ішін­де медицина­лық және фар­мацевтикалық зерттеулерге қа­тысты ойын білдірді. Осы орай­да ол ғалымдарға заң ке­ңе­сін қарастыру қажеттігін алға тарт­­ты. Заң кеңесі өз кезегінде ға­лымдардың әзірлемелерін іске асы­руға, тіркеуге оң ықпалын ти­гізетін болады. Сонымен қа­тар ол елімізде медицина саласы қарқынды дамитындығына сенім білдіре келіп, ғылыми пас­порт тұжырымдамасын енгізуді ұсынды. Бұл медициналық немесе салалық ғылымға қатысы жоқ мамандардың амбулато­рия­ларда және стационарлар­да науқастармен өзара ық­пал­дастығын қамтамасыз етеді. Яғни ғылыми сервистерді, инженер технологтердің қатысуымен жаңа технологияларды енгізу­ге мүмкіндік береді. Сонымен қатар ол Америка, Қытай тәжірибесіндегідей кванттық технологиялар трансфертін қарас­тыру қажеттігін алға тартты.

Қ.Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу уни­верситетінің Ө.Байқоңыров атын­дағы тау-кен металлургия инс­титуты директорының орын­басары, PhD Тілепбай Қуан­дықов еліміздегі ғылымның дең­­гейі өркениетті елдермен са­лыс­тырғанда әлдеқайда төмен еке­нін тілге тиек етті. «Көптеген ел­де ғалымдарға зиялы қауым ре­тінде құрмет көрсетіледі. Сон­дық­тан да осы маңызды құжат­тың қабылдануымен ғылым да­му­дың даңғыл жолына түседі деген сенімдеміз. Десек те Пре­зидент басымдық беріп отыр­ған көп­теген мәселе іске аспай отыр. Мысалы, мемлекеттік сатып алу ресімдерінде қиын­дықтар бар. Яғни заманауи тех­ника былай тұрсын, кеңсе та­уар­ларын сатып алудың өзі­не 3-6 ай уақыт кетеді. Ал ға­лымдарға жабдық­тар жылдың ба­сында қажет болатыны анық. Салдарынан тиіс­ті нәтижеге қол жеткізу мүмкін емес. Сонымен қатар ғылыми ме­кемелердің өндіріс базасы са­палы құрал-жабдықтармен қам­тамасыз етілмейінше ғылыми жұ­мыстар нәтиже бермейді. Мұ­ны­мен қоса жас ғалымдардың әлеу­меттік жағдайына да жете кө­ңіл бөлген жөн», деді ол.

Математика және мате­­ма­ти­калық модельдеу инс­ти­тутының директоры, Ұлт­тық ғылым ака­демиясының кор­рес­пондент-мүшесі, физика-ма­те­матика ғы­лым­дарының док­торы, профессор Махмұд Са­ды­беков атал­ған заң жоба­сында қарастырылған ­17, 25-бап­тар­ға назар аудару қажет­тігін алға тартып, Ұлттық ғылы­ми ке­ңестің құрамы, жобаларды сараптау мәселесіне тоқталды. Оның айтуынша, ғылымға қа­тысты мәселелерді шешу бары­сында шенеуніктерден гөрі ға­лымдардың ара-салмағы басым болғаны жөн.

Ғылымның нәтижелі болуы теориялық білімнің өндіріспен ұштасуына байланысты. Осы орайда С.Асфендияров атын­дағы Ұлттық медициналық уни­вер­ситеті оториноларинголо­гия кафедрасының профессоры, медицина ғылымдарының докторы, балалар оториноларин­го­логі Амангелді Күлімбетов жас дәрігерлер үшін клиника­ларда өндірістік базаны жетіл­діру мәселесін қозғады. Про­фессордың айтуынша, қазіргі кезде жас мамандардың тәжі­ри­бе жинау ісінде өндірістік база мүлдем сын көтермейді. «№5 клиникалық ауруханада балалар бөлімшесінде бар-жоғы 30 төсек қарастырылған. Оның өзі Қазақстан-Ресей жекеменшік ме­дициналық университетінің өндірістік базасы болып саналады. Өткен ғасырдың 70-жылдары бұл көрсеткіш 120 төсекке дейін жеткен. Сонымен қатар ауруханаларда жедел жәрдем циклі өткізілмейді. Себебі қа­былдау бөлімшесіне медицина университеті резидентте­рін кіргізбейді. Инфекция жо­ғарғы тыныс алу жолдары­на шоғырланатындықтан, COVID-19 кезінде оған жеткілікті мән берілмеді, вирус төменгі тыныс жолдарына өтіп, адам ағ­засына ауыр зардабын тигізді. Сондықтан шет елдердегідей бас, мойын хирургиясына арнал­ған ғылыми-зерттеу институты ­клиникасымен бірге елімізде оториноларингология ғылыми-зерттеу институты ашылып жатса, нұр үстіне нұр болар еді», дейді профессор.

Жиын барысында акаде­мия­ның вице-президенттері Асқар Жұмаділдаев пен Ақылбек Кү­рішбаев сөз сөйлеп, бүгінгі ғы­лым­ның ахуалы, оның түйткілді мәселелерімен бөлісті. Ашық микрофон алаңында сонымен қатар тау-кен саласы, әскери ғы­лымдарды дамыту мәселесі де ғалымдар назарынан тыс қалған жоқ. Осылайша, ұсыныстарын жеткізген ғалымдар көкейкесті мәселелердің жаңа заң жобасы аясында қамтылатынына сенім білдірді.