Академиктің ұсынысы — ҚР Президентінің жанындағы Ұлттық ғылым академиясының академигі Б.Телтаевтың Қазақстанның көлік-логистика саласының жүйелі мәселелері туралы аналитикалық жазбасы

Мемлекет басшысы Қазақстанның Еуразия орталық бөлігіндегі геостратегиялық жағдайы елді Еуропа мен Азия арасындағы негізгі транзиттік және логистикалық торапқа айналдыру үшін бірегей алғышарттар жасайтынын бірнеше рет атап өтті. Автомобиль және теміржол магистральдарын, теңіз порттарын және авиациялық хабтарды қамтитын заманауи көлік дәліздері жылдамдық, жайлылық, қауіпсіздік және тұрақтылықтың жоғары стандарттарына сәйкес келуі керек. Сервистік қызмет көрсетудің жоғары өткізу қабілетін, сенімділігі мен сапасын қамтамасыз ету Қазақстанның жаһандық логистикалық тізбектерге табысты кіруінің қажетті шарты болып табылады.

Бұл әлеуетті іске асыру үшін физикалық инфрақұрылымды дамыту ғана емес, сонымен қатар көлік саясатының институционалдық, нормативтік және технологиялық негіздерін кешенді жаңғырту қажет. Сонымен қатар, республиканың көлік-логистикалық жүйесінің қазіргі жағдайы одан әрі дамуға кедергі келтіретін бірқатар маңызды проблемалардың болуымен сипатталады және оларды шұғыл және жүйелі шешуді талап етеді. Бұл ретте осы проблемалар ағымдағы жылдың 25 сәуірінде Маңғыстау облысының әкімдігімен және Қазақстан Республикасының Көлік министрлігімен бірлесіп өткізілген Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Ұлттық Ғылым академиясы президиумының көшпелі отырысында талқыланды.

Бірінші – Үкімет пен Ұлттық құрылтай отырыстарында Мемлекет басшысы белгілеген тұжырымдамалық артта қалушылықты жою. Қолданыстағы “Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі көліктік-логистикалық әлеуетін дамыту тұжырымдамасы” енді шындыққа және жаңа стратегиялық міндеттерге сәйкес келмейді. Мұнда:
• көлік инфрақұрылымын озыңқы жаңартуға;
• логистикалық процестерді цифрландыруға және ЖИ-аналитиканы қолдануға негізделген Қазақстанның көлік-логистикалық жүйесін дамытудың 2035 жылға дейінгі жаңа стратегиясын әзірлеу және қабылдау қажет;
• инновациялар мен басқарудың заманауи технологияларын енгізу;
• жоғары тиімді логистикалық платформалар құру;
• логистикалық функциялардың аутсорсингін кеңейту;
• халықаралық ынтымақтастық және көлік заңнамасын өзгерту;
• көлік қауіпсіздігін күшейту және төтенше жағдайларға жедел ден қоюды қалыптастыру;
• көлік саласында кадрлар даярлау жүйесін жетілдіру қажет. ✔️

Екінші – жол қауіпсіздігі жағдайын жақсарту. 2024 жылы Қазақстанда жол-көлік оқиғаларының (бұдан әрі – ЖКО) саны 92,9%-ға өсті (30 281 ЖКО тіркелген), олардан экономикалық залал 7,5 трлн теңгеден асып, елдің ЖІӨ-нің 5%-дан астамын құрады. Осыған байланысты:
• жол қозғалысы қауіпсіздігі саласындағы саясатты мақсатты басқару үшін мамандандырылған орган (мысалы, жол полициясы комитеті) құру қажет;
• бюджеттік қаржыландырумен қамтамасыз етілген тиімділіктің нақты көрсеткіштерімен және орындалу мерзімдерімен таяудағы 5 жылға Жол жүрісі қауіпсіздігін арттыру жөніндегі мемлекеттік бағдарламаны қабылдау қажет;
• жол жүрісі қауіпсіздігі жөніндегі шаралардың орындалуын үйлестіру және мониторингілеу үшін Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы ведомствоаралық комиссияны қалыптастыру қажет.

Үшінші – жол–климаттық аудандастыру (бұдан әрі – КА) картасын өзектендіру. Қолданыстағы КА картасы ескірген, Қазақстанның өзекті климаттық жағдайларын көрсетпейді және жол инфрақұрылымының қажетті тұрақтылығын қамтамасыз етпейді. Сондықтан:
• жаңа климаттық деректерді ескере отырып, жол-климаттық аудандастырудың заманауи картасын жасау;
• климаттық шындықты ескере отырып, жолдарды дәл жобалауға мүмкіндік беретін жол құрылымдары мен негіздерінің температурасы мен ылғалдылығына жүйелі мониторингті енгізу қажет.

Төртінші – жолдарды жобалау нормативтерін жетілдіру. Қолданыстағы стандарттар ескірген ғылыми мәліметтерге негізделген және қазіргі көлік жүктемелері мен материалдарын ескермейді. Халықаралық стандарттарды, заманауи тәсілдер мен пайдаланылатын материалдарды, сондай-ақ ағымдағы және болжамды пайдалану жүктемелерін ескеретін қатаң емес жол төсемдерін жобалау бойынша заманауи нормативтік құжаттарды әзірлеу және қолданысқа енгізу қажет.

Бесінші – көліктің салмақ параметрлерін тиімді бақылау жүйесін құру. Қолданыстағы жүйе тиісті бақылауды қамтамасыз етпейді және өзінің жетілмегендігіне байланысты жоғары сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне жол береді.

Сондықтан:
• орталықтандырылған басқарумен және цифрлық технологиялармен интеграциялаумен, оның ішінде жол жүктемесін болжау және маршруттарды оңтайландыру үшін ЖИ-аналитиканы қолдана отырып,
• көлік құралдарын динамикалық өлшеудің бірыңғай жүйесін (автомобильдердің қозғалыстағы массасын, осьтік жүктемелерін және габариттерін өлшеу, оларды тоқтатудың қажеттілігінсіз) құру қажет.

Бұл бастамаларды табысты іске асыру көлік-логистика саласының жүйелі проблемаларын жойып қана қоймай, Қазақстанның Еуразияның негізгі транзиттік және логистикалық орталығы ретіндегі әлемдік аренадағы позициясын айтарлықтай күшейтеді.