2024 жылдың 13 наурызында Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының Жас ғалымдар кеңесі Президиумының бірінші жұмыс отырысы Maqsut Narikbayev University-де өтті. Жиынға Президиум мүшелері, Ғылым академиясының жаңа вице-президенті белгілі ғалым Дос Сарбасов және Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің VIII шақырылым депутаты, Әлеуметтік-мәдени даму комитетінің төрағасы Аймағамбетов Асхат Қанатұлы қатысты.
Ғылым академиясының вице-президенті Дос Сарбасов өз сөзінде «Ғылым және технологиялық саясат туралы» Заң жобасының Қазақстан ғылымының болашағы үшін маңыздылығын ескере отырып, Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Ұлттық ғылым академиясының жоғары ғылыми ұйым ретіндегі рөлін атап өтті. Ұлттық Ғылым академиясына қатысты өзгерістер немесе толықтырулар бойынша ұсыныстар топтамасы Мәжілісте талқылау үшін депутат Асхат Аймағамбетовке ұсынылды. Өз кезегінде, әлеуметтік-мәдени даму комитетінің төрағасы А. Аймағамбетов Заң жобасы ғылымның дамуын ынталандыруға және Қазақстандағы ғылыми-техникалық қызметтің тиімділігін арттыруға бағытталғанын атап өтті. Ғылыми-зерттеу, ғылыми-техникалық жұмыстарға және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарға, ғылыми және ғылыми-техникалық қызмет нәтижелерін коммерцияландыру жобаларына жеке инвестициялар үшін салықтық және инвестициялық преференциялар беру жоспарлануда. Сонымен қатар, Асхат Аймағамбетов ғалымдар үшін әлеуметтік кепілдіктерді кеңейтетін «Ғылым туралы» заңда депутаттар бастамашылық еткен жаңа нормаларды атап өтті.
Президиум отырысының күн тәртібіндегі басты мәселе Қазақстан Республикасы «Ғылым және технологиялық саясат туралы» Заңының жобасын талқылау болды. Кеңес шешімімен ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаттарына заң жобасына халықаралық ғылыми практика стандарттарына сәйкес келетін «жас ғалым» ұғымын және жас ғалымдардың құқықтарын қорғауды қамтамасыз ету, мүдделерін ілгерілету және олардың кәсіби мансабының өсуіне және ғылыми әлеуетті іске асыру жөніндегі нормаларды енгізу ұсынылды. Бүгінде «жас ғалым» ұғымы Ғылым туралы заңда және заңға тәуелді актілерде анықтаусыз қолданылады. Дегенмен, ғылыми және (немесе) ғылыми-техникалық жобалар бойынша жас ғалымдардың іргелі және қолданбалы ғылыми зерттеулерін гранттық қаржыландыру бойынша жыл сайынғы конкурс бар. «Жас ғалым» ұғымы Президенттің Үкіметке берген тапсырмасында, атап айтқанда «Жас ғалым» (Жас ғалымдар) жобасы шеңберінде зерттеулер жүргізуге 1000 грант тағайындауда және жас ғалымдарды Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Ұлттық ғылым академиясының қызметіне тартуда бірнеше рет қолданылады.
Кеңес төрағасы әрі Ұлттық Ғылым академиясы Басқарма Президенттің кеңесшісі М. Жабагин өз сөзінде еуропалық зерттеу кеңесі жас ғалымдарды анықтау үшін жаңадан бастаған ғалымдарға арналған гранттар (ERC Starting Grants) «PhD аяқталған сәттен бастап 2-7 жыл өтілі (әр баланы тәрбиелеуге 18 айды есептемегенде) қолданады. The World Association of Young Scientists халықаралық жас ғалымдар қауымдастығы өз мүшелерінің жасын 40 жаста анықтайды. Осы халықаралық тәжірибеге сүйене отырып және жаһандық үрдістерді, отандық тәжірибені ескере отырып, жаңа заңда «Жас ғалым — 40 жасқа дейінгі (өмір және денсаулық ғылымдары үшін 44 жасқа дейінгі), қоса алғанда, PhD дәрежесін алғаннан кейін 10 жылдан аспайтын ғылыми-педагогикалық қызмет өтілі бар немесе өзге де танылған баламасы бар жеке тұлға» деген анықтаманы енгізу ұсынылады ғылыми зерттеулерді жүзеге асыратын және ғылыми және (немесе) ғылыми-техникалық қызметтің нәтижелерін алатын (аналар мен жалғызбасты әкелер үшін әрбір балаға 18 айдан аспайтын бала күтімі жөніндегі кезеңді есепке алмағанда)». Егер жас ғалым анықтамасы қолдау тауып, заңға қабылданса, онда «ғалым», «жетекші ғалым», «ғылыми қызметкер» анықтамаларын және халықаралық білім беру және ғылыми практика стандарттарына сәйкес келетін біліктілік критерийлері бойынша ерекшеленетін «зерттеуші» ұғымын енгізу қажет болады. Бүгінде ғылым туралы заңда «ғалым-ғылыми зерттеулерді жүзеге асыратын және ғылыми және (немесе) ғылыми-техникалық қызметтің нәтижелерін алатын жеке тұлға». Осылайша, кез-келген зерттеумен айналысатын дәрежесі жоқ кез-келген адам зертханашы сияқты ғалым ретінде танылады. Кеңестің шешімімен «ғалым», «жетекші ғалым», «ғылыми қызметкер», «зерттеуші» ұғымдарына анықтамалар ұсынылды.
Сонымен қатар, Кеңестің шешімімен Қазақстан ғылымының проблемалық мәселелерін шешетін басқа да нормалар ұсынылды. Мысалы, жылдан жылға мемлекеттік ғылыми техникалық сараптама жүргізу мерзімдері сақталмайды, нәтижесінде ғалымдар ғылыми жобалар мен бағдарламаларды қаржыландырудың уақтылы басталмауына, жоба мерзімдерінің қысқаруына және күнтізбелік жоспарлардың өзгеруіне тап болады, бұл жиынтықта зерттеу нәтижелерінің сапасына әсер етеді. Мерзімдерді заңнамалық деңгейде бекіту ұсынылады, нәтижесінде осы мерзімдерді сақтамағаны үшін тікелей жауапкершілік. Атап айтқанда, 36 және 37-баптар бағдарламалық-нысаналы/гранттық қаржыландыру конкурсының нәтижелері «Конкурс туралы хабарланған күннен бастап күнтізбелік 30 күннен кешіктірілмейтін мерзімде» конкурс жариялаған уәкілетті органның немесе салалық уәкілетті органның интернет-ресурстарында орналастырылуға тиіс деп толықтырылсын.
Кеңес отырысында алғаш рет жас ғалымдардың омбудсмені, Maqsut Narikbayev University Associate Professor-ы М.Х. Хасенов «Жас ғалымдардың құқықтық жағдайы және құқықтарын қорғау» туралы талдамалық баяндама жасап, заң жобасын «Ғалымдар мен ғылыми қызметкерлердің мәртебесі» жаңа тарауымен толықтыру туралы ұсыныс жасады. Кеңес шешімімен ғылыми қызметкерлерді әлеуметтік қорғау шараларын арттыру мақсатында, атап айтқанда, бала күтімі бойынша демалысқа байланысты ғылыми қызметкерлерге дәрежесі мен ғылыми атақтары үшін ай сайынғы қосымша ақыларды сақтау ұсынылды.
Кеңес отырысында сондай-ақ Кеңестің бір жылға арналған жұмыс жоспары бекітілді, онда жас ғалымдарға арналған онлайн порталды іске қосу, жас ғалымдарға арналған Ғылым мен ғылыми журналды танымал ету жобасын әзірлеу, «Қазақстан Республикасының жас ғалымдарының үздік кеңесі» сыйлығын беру жөніндегі ұсыныстарды талқылау, «республиканың жас ғалымдары туралы ереже» бөлімін дайындауға қатысу сияқты бастамалар айтылды. Академик Қаныш Сәтбаевтың 125 жылдық мерейтойын дайындау және өткізу жөніндегі жалпы республикалық жоспарға сәйкес ғылым жөніндегі ұлттық баяндама және «Жас Сәтбаевшы» жас ғалымдар форумын бірлесіп ұйымдастыру үшін жас ғалымдардың ғылыми қызметін реттейтін нормативтік-құқықтық актілерге өзгерістер немесе толықтырулар бойынша ұсыныстар әзірлеу. Кеңес отырыстары ай сайын өткізілетін болады. Осыған байланысты Кеңестің шешімімен «Ғылым және технологиялық саясат туралы» Заң жобасында Ұлттық ғылым академиясының құзыретін» 11) тармағымен толықтыру ұсынылып отыр. Бұл норма Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Ұлттық ғылым академиясының қызметіне жас ғалымдарды тарту жөніндегі тапсырмасына сәйкес келеді және жас ғалымдардың бастамаларын іске асыруға мүмкіндік береді.
ҚР ҰҒА ЖҒК отырысы офлайн / онлайн форматында өтті.
